Çapraz sorgu, adil yargılanma ve gerçeğe ulaşma sürecinin temel taşlarından biridir. Anglo-Sakson hukuku başta olmak üzere birçok hukuk sisteminde davaların en kritik basamaklarından biri olarak görülür. Çapraz sorgulama, tarafların eşit formda haklarını savunmasına imkan tanıyan bir süreçtir. Şahitler yalnızca bir tarafın sorularını cevaplamakla kalmaz, karşı taraf da şahidi sorgulayarak daha derin bilgilere ulaşabilir.
Çapraz Sorgunun Emelleri:
- Tanığın Güvenilirliğini Sorgulamak: Şahidin söylediklerinin hakikat olup olmadığını ortaya çıkarmak ve güvenilirliğini test etmek amaçlanır. Bu süreçte, şahidin sözleri çelişkiye düşürülerek güvenilirliği sorgulanır.
- Önceki Sözleriyle Çelişki Yaratmak: Şahit, daha evvel verdiği bir söz ile mevcut sözü ortasında çelişkili konuşmuşsa, çapraz sorgu ile bu çelişkiler ortaya çıkarılmaya çalışılır.
- Tanığın Önyargılı yahut Yetersiz Olduğunu Göstermek: Çapraz sorgu ile şahidin önyargılı, bilgi eksikliği olan yahut taraflı olduğu durumlar açığa çıkarılabilir.
- Zayıf Noktaları Vurgulamak: Şahidin verdiği sözün makul kısımlarındaki zayıflıklar sorgulama sırasında netleştirilir ve bunlar davayı etkilemek için kullanılabilir.
- Deliller Ortasındaki Tutarsızlıkları Göstermek: Çapraz sorgu, sunulan kanıtlarla şahidin tabiri ortasında bir uyumsuzluk olup olmadığını test etmek için de kullanılabilir.
Çapraz Sorgu Nasıl Yapılır?
Çapraz sorgu, belli kurallara ve tekniklere dayanarak yapılır. Başarılı bir çapraz sorgu yapmak, davanın seyrini kıymetli ölçüde değiştirebilir. İşte çapraz sorgu süreci ve teknikleri:
1. Tanık Hakkında Bilgi Toplama
Çapraz sorgu başlamadan evvel, karşı tarafın şahidi hakkında kapsamlı bilgi toplamak değerlidir. Şahidin evvelki tabirleri, mahkemeye sunulan evraklar, davaya katkısı ve ferdî geçmişi bu kademede araştırılır.
2. Strateji Geliştirme
Çapraz sorgu stratejik bir süreçtir. Avukat, tanığın güvenilirliğini zayıflatacak ve kendi müvekkilinin lehine olacak soruları dikkatle seçer. Amaç, şahidin çelişkili yahut inandırıcılığı zayıf tabirlerini ortaya çıkarmaktır.
3. Doğrudan ve Kolay Sorular Sorma
Çapraz sorgu sırasında soruların açık, direkt ve kolay olması kıymetlidir. Karmaşık ve yönlendirici sorular, şahidin kolaylıkla kaçmasına yahut baş karışıklığı yaratmasına neden olabilir. Bilhassa “Evet” yahut “Hayır” karşılığı gerektiren sorular, çapraz sorguda sıkça kullanılır.
4. Tanığı Kendi Tabiriyle Sıkıştırma
Tanığın verdiği evvelki sözler yahut dokümanlar çapraz sorgu sırasında gündeme getirilir. Bu sözlerle çelişmesi halinde, avukat bu çelişkiyi vurgulayarak şahidin güvenilirliğini zayıflatır.
5. İfade Üzerinde Baskı Kurma
Avukat, şahidin üzerinde baskı kurarak verdiği sözün doğruluğunu sorgulayabilir. Bu süreçte şahidin duygusal durumunu, bilgi düzeyini yahut taraflı olup olmadığını açığa çıkarabilir.
6. Tutarsızlıkları Ortaya Çıkarma
Çapraz sorgu, şahidin evvelki beyanları ile mahkeme salonundaki sözleri ortasındaki tutarsızlıkları ortaya çıkarmak için kullanılır. Avukat, bu çelişkileri gündeme getirerek şahidin güvenilirliğini zedelemeye çalışır.
7. Açık Kapı Bırakmama
Tanık, sorulara karşılık verirken kaçamak karşılıklar verebilir. Avukat, soruları kapalı uçlu ve net sormaya itina göstererek şahide kaçma talihi tanımaz. Bilhassa şahidin kaçamak karşılıklar vermesini engellemek için “Evet” ya da “Hayır” yanıtları gerektiren sorular sıklıkla kullanılır.
